Hulde aan Elisabeth Eybers op wat haar 100e verjaarsdag sou wees
Elisabeth Françoise Eybers is op 26 Februarie 1915 op Klerksdorp gebore. Sy word groot en gaan skool op Schweizer-Reneke, waar haar pa predikant was.
Op 16-jarige ouderdom gaan studeer sy aan die Universiteit van die Witwatersrand, waar sy haar BA-graad en haar BA Honneursgraad (met onderskeiding) behaal. Sy is daarna lid van die kunsredaksie van Die Vaderland en ook die redakteur van die tydskrif Die Moderne Vrou. Sy debuteer in 1936 met die digbundel, Belydenis in die skemering. Sodoende word sy die eerste vrou wat ’n digbundel in Afrikaans publiseer, en in 1943 is sy die eerste vrou wat met die Hertzogprys bekroon word. In 1961 vertrek sy na Nederland om aanvanklik net vir ’n jaar te gaan. Sy woon uiteindelik vir 46 jaar daar tot met haar sterfte op Saterdag 1 Desember 2007 op 92-jarige ouderdom in Amsterdam.
Sy het talle pryse ontvang, onder meer die Hertzogprys (1943, 1971), CNA-prys (drie maal), WA Hofmeyr-prys, Ou Mutual-prys en in Nederland is sy ook met die gesogte PC Hooft-prys (die vernaamste Nederlandse literêre prys), die Herman Gorter-prys en die Constantijn Huygens-prys bekroon.
Het jy geweet?
- Sy was getroud met die sakeman Albert Wessels, van wie sy later skei, en drie dogters en ’n seun word uit die huwelik gebore. Haar dogter Elisabeth Bradley is ’n bekende sakevrou en onder meer voorsitter van Toyota Suid-Afrika.
- Haar digbundel, Die stil avontuur, is in Engels vertaal in samewerking met die digter Olga Kirsch.
- Elisabeth ontvang ook eredoktorsgrade van vier universiteite: die Universiteit van die Witwatersrand (1972), die Randse Afrikaanse Universiteit (1979), die Universiteit van Pretoria (1982) en die Universiteit van Stellenbosch (1990).
- Haar laaste vier digbundels was tweetalig: Tydverdryf/Pastime (1996), Verbruikersverse/Consumer’s Verse (1997), Winter-surplus (1999) en Valreep/Stirrup-cup (2005).
Hans Ester het op Netwerk24 die “heilsame leeservaring” van Eybers se gedigte onthou en hulde gebring aan haar lewe en werk. Die artikel sluit ook kort huldeblyke van Daniel Hugo en Joan Hambidge in:
DJ Opperman is my digterlike vader en Elisabeth Eybers my digterlike moeder. Eybers het my geleer dat ’n mens oor uiters persoonlike dinge kan skryf (liefde, seks, huweliksonmin, jaloesie en liggaamlike ongemakke) sonder om die leser in ’n verleentheid te stel.
Die geheim is om die gepaste metafoor en versvorm vir elke onderwerp te vind. Haar aforistiese stelwyse gee dikwels aan haar gedigte die allure van ’n besweringsformule of van ’n klinkende spreuk wat ’n universele waarheid verwoord. My gunsteling is: “Besitloosheid verlos mens van verlies.” Eybers het die Afrikaanse digkuns verryk deur Nederlandse woorde en idiome ongeforseer deel van haar taalarsenaal te maak.
Margot Luyt en Bernard Odendaal het verlede week op RSG se radioprogram Vers en Klank gedigte wat Eybers vanuit Nederland oor Suid-Afrika geskryf het, voorgelees. Hulle bespreek ook haar oeuvre.
Luister na die potgooi:
- Laai dit nie? Luister op RSG
Lees Erika Terblanche se deeglike profiel van Eybers op LitNet. Dit sluit ook sêgoed van dié digter en skakels na allerlei artikels oor en deur Eybers in:
Sêgoed van Elisabeth Eybers:
Met die ontvangs van die Hertzogprys in 1971: “Poësie is ’n eensame besigheid, maar dit het die vermoë om mense nader aan mekaar te bring en om hul wesenlike verwantskap te bevestig.”
Op ’n vraag of sy in Nederlands sal dig: “Ek glo nie dat ek dit ooit sal doen nie. Nederlands het my geleer om my eksakter uit te druk en ek het sekerlik ’n paar Nederlandismes aangeneem. Maar ek vind Afrikaans kompakter en meer soepel. Dis ’n taal wat ontwikkel en waarin nuwe woordspelinge moontlik is.” (Beeld, 13 Augustus 1979)
Oor pryse: “Natuurlik gee so ’n eer, so ’n beloning voldoening. Maar dit laat ’n mens ook effens verleë en ongemaklik voel. Jy het niks anders gedoen as om ’n innerlike opdrag uit te voer nie. Poësie is nie iets wat ’n mens onderneem nie, dit is iets wat met jou gebeur.” (By die ontvangs van die PC Hooft-prys in 1991)
In ‘n artikel vir Literator skryf Hein Viljoen oor die opvallende gebruik van woorde met die voorvoegsels on- en ont-, asook ander negatiewe, negativerende woorde, of terme van afstroping in Eybers se poësie.
Lees sy akademiese ontleding van Eybers se werk:
Inleiding
My titel is ontleen aan die gedig ‘Rym’:
RYM
Die choreografie van ontwyking
wat jy jare lank betrag
moet uiteindelik triomfeer
in ‘n klimaks van verstryking
op die laaste voorlopige dag
van onmedepligtig wag
en argeloos repeteer.
(uit Dryfsand 1985; Eybers 2004:499)Die gedig is nogal duister en moeilik verstaanbaar buite die bundelkonteks. Die verskynsel wat ek in hierdie artikel ondersoek, blyk veral uit die laaste twee reëls: die ontkenning of negativering in onmedepligtig en argeloos. Sulke negativerings is besonder opvallend in Eybers se poësie. Byna in elke gedig van haar kom daar meer as een on-, ont- of -loos voor – saam met ander woorde wat ontkenning uitdruk, soos nie, nooit en niks, en ook deprivatiewe soos sonder of skaars (‘skaars doelbewus’). Eybers se voorliefde vir ontkenning en negatiewe uitdrukkings is ‘n aspek van haar werk wat tot dusver min aandag gekry het. Nóg Ester (1994), nóg Kannemeyer (1995) merk dit op. Ena Jansen (1996:206) toon wel aan dat Eybers ‘baie selde die dubbele ontkenning gebruik’ en eerder die Nederlandse sintaksis volg, veral in haar poësie sedert 1961, maar die dubbele ontkenning tog soms gebruik om die negativering te benadruk. Wat wel dikwels in Eybers se werk opgemerk is, is die sterk element van afstroping, wegneem of privatisering (kyk o.a. Britz 1971; Gouws 1979), wat aansluit by die spanning tussen vloeibaarheid en verstrakking in Eybers se werk wat Cloete (1970) byvoorbeeld uitgewys het.
Met Eybers se sterfte het kykNET ‘n onderhoud tussen haar en Sandra Prinsloo gedeel.
Kyk na die videogreep:
- Laai dit nie? Kyk op YouTube
Boekbesonderhede
- Valreep / Stirrup-Cup deur Elisabeth Eybers
EAN: 9780798144865
Spoor hierdie boek met BOOK Finder op!
Foto met dank aan NRC
